آرامگاه کوروش کبیر؛ قدیمی ترین سازه ضدزلزله جهان - وبلاگ تور کیش

به گزارش وبلاگ تور کیش، آرامگاه کوروش کبیر، قدیمی ترین سازه ضدزلزله جهان به شمار می رود که بر اساس تکنیک جداسازی پایه ساخته شده و احتمالاً همین موضوع باعث دوام آن پس از 2500 سال شده است.

فجایع طبیعی نظیر سیل، طوفان و زلزله همواره به عنوان خواست خداوند تلقی شده اند، با این حال قرن ها است که نیاکان ما تسلیم خشم طبیعت نشده اند. در گذشته سدها برای حفاظت از خانه ها مورد استفاده قرار می گرفت و سرپناه ها نیز به عنوان سپری در برابر عناصر طبیعی بودند. پژوهشی تاریخی و باستان شناسی نشان داده است که تمدن های باستان نیز از دانش کافی برای ساختن سازه های مقاوم در برابر زلزله برخوردار بودند.

به عنوان مثال در جزیره یونانی کرت، بسیاری از ساختمان ها از قطعات سنگی هستند که با تکه های چوبی به یکدیگر متصل شده اند تا باعث انعطاف پذیری این سازه سفت وسخت شوند و به این ترتیب سنگ ها هنگام وقوع زلزله ترک برندارند. علاوه بر این، ساختمان هایی هم روی شن یا سنگ ریزه ساخته شده بودند تا زمان زلزله، این مواد حرکت زمین را جذب نمایند. معبد آتنا در تروی متعلق به 1500 سال پیش از میلاد و معابد دوریک در پستوم متعلق به 273 سال پیش از میلاد روی بستری از شن ساخته شده بودند.

در یونان و ایران باستان، تکنیک جدیدی شکل گرفت که طبق آن، مواد مختلفی نظیر سفال و خاک رس بین کف و فونداسیون سازه ریخته می شد تا هنگام لرزش زمین، یک لایه روی لایه دیگر بلغزد و مقدار خسارت ناشی از زلزله را به حداقل برساند. به این تکنیک جداسازی پایه (base isolation) گفته می گردد و امروزه یکی از قدرتمندترین ابزارها برای حفاظت از ساختمان ها در برابر زلزله به شمار می رود. مهندسان سازه در ساختمان های مدرن از رابربرینگ (جداسازهای لاستیکی)، بلبرینگ و سیستم های اسپرینگ برای جداسازی پایه و مقاوم سازی ساختمان هنگام زلزله استفاده می نمایند.

یکی از نمونه های اولیه تکنیک جداسازی پایه را می توان در آرامگاه کوروش در پاسارگاد مشاهده کرد، جایی که مرکز امپراتوری هخامنشی تحت پادشاهی کوروش کبیر (559 تا 530 پیش از میلاد) بود. با اینکه کوروش کبیر بر امپراتوری گسترده ای از دریای مدیترانه تا رودخانه ایندوس (رود سند) حکومت می کرد، اما آرامگاه او بسیار ساده و متواضعانه است. این مقبره تقریباً مکعبی شکل قدری بزرگ تر از 6 متر در 5 متر است و ورودی آن، یک درب کوچک دارد. اتاق آرامگاه بالای یک پایه هرمی متشکل از 6 پله بزرگ قرار گرفته است و تمام بخش های آن از قطعات سنگی بسیار بزرگ ساخته شده است.

فونداسیون آرامگاه کوروش کبیر از چندین لایه سنگ آهک تشکیل شده؛ لایه اول یا پایه آن متشکل از سنگ هایی است که با ملات گچ آهکی و خاکستر یا شن به یکدیگر چسبانده و صاف شده اند؛ لایه های بالاتر شامل قطعات سنگی است که با میله های فلزی به هم وصل شده اند، اما اتصالی با لایه پایه ندارند. با این تکنیک، هنگام زمین لرزه، لایه های بالایی روی لایه ی پایه می لغزند.

بدیهی است که آرامگاه کوروش کبیر پس از گذشت 2500 سال، در برابر زلزله های متعددی دوام آورده است؛ هرچند اطلاعات کافی درباره شدت آن ها در دست نبوده و تعیین نیست آیا به حدی قوی بوده اند که روی ترکیب بندی جداسازی پایه اثر بگذارند یا خیر. هیچ نشانه ای مبنی بر جابه جایی قطعات سنگ یا لایه ها وجود ندارد، به همین علت این سؤالات مطرح می شوند که آیا این سیستم پیروز بوده است، آیا سازندگان آرامگاه می دانستند که چه کاری انجام می دهند و آیا شکل هرمی سازه در واقع همان جداسازی پایه بوده که آن را پس از قرن ها سر پا نگه داشته است. نکته جالب ماجرا اینجا است که ما حتی مطمئن نیستم، این آرامگاه محل دفن کوروش کبیر باشد.

به گفته آریان، فیلسوف و مورخ یونانی که فرمانده نظامی اسکندر مقدونی نیز بود، پادشاه مقدونیه پس از غارت و تخریب پرسپولیس، سری به مقبره کوروش زد. او به آریستوبولوس یکی از جنگجویانش دستور داد که وارد مقبره گردد. در داخل مقبره، یک تخت طلایی، میزی از ظروف آشامیدنی، تابوتی از طلا و تعدادی زیورآلات که با سنگ های قیمتی تزئین شده بودند و نوشته ای روی قبر کوروش با این مضمون وجود داشت: ای انسان، من کوروش پسر کمبوجیه هستم که شاهنشاهی پارس را بنیاد کردم و شاه (کل) آسیا بودم. پس در این آرامگاه بر من رشک مبر. هیچ مدرک باستان شناسی ای وجود چنین کتیبه ای را اثبات ننموده است؛ حتی در میان مورخانی که به این نوشته اشاره نموده بودند نیز اختلاف نظرهای زیادی درباره متن دقیق آن وجود دارد. ظاهراً این آرامگاه مدت زمان کوتاهی پس از بازدید اسکندر، غارت می گردد. زمانی که اسکندر مجدداً از این مکان تماشا می نماید، از شرایط آرامگاه ناراحت می گردد و دستور بازسازی آن را صادر می نماید. به این ترتیب، اگر نوشته مذکور آسیب دیده بود، او حتما آن را بازسازی می کرد.

کتیبه روی آرامگاه کوروش که در متون یونانی آمده است، اصلاً وجود ندارد و همین موضوع باعث شک وتردیدهایی درباره اعتبار متون یونانی شده است. به این ترتیب، نه تنها یک مقبره داریم که حتی تعیین نیست که متعلق به کوروش کبیر باشد، بلکه بر اساس یک فناوری پیچیده ضدزلزله ساخته شده که اصلاً نمی دانیم این فناوری باعث دوام آن شده است یا خیر.

فقط یک پژوهش دقیق روی سیستم جداسازی پایه در آرامگاه کوروش کبیر وجود دارد که به وسیله دانشگاه آزاد اسلامی ایران اجرا شده است. در همین حد می دانیم که برای انجام این پژوهش، آرامگاه مذکور به صورت نرم افزاری کامپیوتری و تحت زلزله ای بسیار قوی قرار گرفته است.